مشاوره خانواده
خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی در دنیاست. هر گونه ناهنجاری یا مسئله ای در خانواده ممکن است هم نهاد خانواده و هم تک تک افراد حاضر در آن را در معرض تهدید جدی قرار دهد. اهمیت خانواده باعث می شود تا با مقوله مشاوره خانواده به شکل جدی تری برخورد کنیم.
نگاه به خانواده، سیستمی است. یعنی همانطور که سیستم به صورت مجموعه ای از واحدها یا عناصر سازمان یافته که با یکدیگر رابطه مستمر دارند، تعریف شده است، خانواده نیز دارای اعضایی است که با یکدیگر رابطه مستمر دارند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند. این روابط، تاثیرات، و کنش ها و واکنش ها است که باعث می شود خانواده، چیزی بیش از مجموعه افراد جدا از هم باشد. خانواده یک نظام است که اجزای آن به نحوی کار می کنند که متفاوت از ویژگی های آن ها در حالت مجزا از هم است. اما در عین حال مشاوره خانواده، از فردیت اشخاص غافل نمی شود و به عبارت دیگر علاوه بر در نظر گرفتن همه ی اعضای خانواده، به ابعاد تجربه ی شخصی نیز توجه می کند.
خانواده نیز مانند کودک با شکل گیری رابطه ی یک زوج، متولد می شود و دارای مراحلی است که به آن، مراحل چرخه ی زندگی گفته می شود. در گذر از هر یک از مراحل این چرخه، خانواده با بحران های مختلفی رو به رو می شود که باید بتواند با موفقیت به حل بحران نائل آید. مهمترین عامل اجتماعی شدن در زندگی هر انسان، تجارب دوران کودکی وی در محیط خانواده است. فضای خانواده آکنده از مهر و محبت، فداکاری و گذشت، صمیمیت و گرمی و در عین حال گاهی توام با حسادت و رشک، دشمنی و کینه توزی، نفرت و خشم است. کودکان در جریان اجتماعی شدن اینگونه عواطف را در کنار والدین و خواهران و برادران خود تجربه می کنند .در خانواده، با تولد فرزندان، وظایف آموزش، تربیت و نیازهای اقتصادی آنها تامین می شود. خانواده به عنوان نهاد واسطه ای است که نقش انتقال هنجارهای جامعه را به فرزندان بر عهده دارد که این وظیفه قبل از ورود کودک به اجتماع و ارتباط وی با سازمان ها، گروه ها و جامعه های محتلف صورت می گیرد. این خانواده است که موقعیت اجتماعی فرد را تعیین می کند. بنابراین موقعیت خانواده در موقعیت فرد تاثیر زیادی می تواند داشته باشد.
مشکلاتی که در خلال هر یک مراحل به وجود می آیند، در حوزه تخصص مشاور خانواده یا خانواده درمانگر قرار می گیرد .
خانواده درمانگراغلب با افراد، زوج ها، خانواده ها سیستم های اجتماعی در ارتباط است.مشاور خانواده مشکلات سلامت روانی، آسیب شناسی افراد و خانواده ها و روابط متقابل آنها را مورد بررسی و سپس درمان قرار می دهد. مشاور خانواده سعی می کند مشکلات خانوادگی، چالش های تربیتی فرزندان، تنش و استرس خانواده، مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، مشکلات ارتباطی با افراد دیگر را مورد بررسی قرار دهد و برای رفع آنها تلاش می کند بهترین راهکارها و تدابیر درمانی را ارائه دهد.
اعضای خانواده آنقدر به هم وابسته اند که هر نوع مشکل یا مسئله یک عضو خانواده بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر زندگی سایر اعضا تاثیر می گذارد. از طرف دیگر خانواده به دلیل همین نفوذ و تاثیر بر افراد، گاهی به عنوان روشی برای درمان اختلالات بکار می رود. خانواده درمانگر یا مشاور خانواده گاهی ترجیح می دهند در درمان یک فرد، همه اعضای خانواده را از نزدیک ملاقات کنند.
هدف خانواده درمانی چیست؟
کنفوسیون می گوید:
برای درست کردن جهان باید ملت را اصلاح کرد، برای اصلاح ملت، ابتدا باید خانواده را اصلاح کرد، برای اصلاح خانواده باید زندگی شخصی خود را اصلاح کنیم. ابتدا باید قلبمان را اصلاح کنیم .
هدف از مشاوره خانواده این است که به افراد در بهبود ارتباطات، حل مشکلات خانوادگی ، درک و رسیدگی به چالش های خانوادگی و ایجاد یک محیط سالم در خانه با عملکرد بهتر کمک شود. اهداف خانواده درمانی به مشکلات مراجعین بستگی دارد.
در یک دسته بندی جامع مشکلات میتواند در حیطه های ذیل قرار گیرند :
- مرحله ی پیش از ازدواج: مسائل آشنایی و تصمیم گیری برای ازدواج
- مرحله بعد از ازدواج: مسائل انطباق و سازگارگاری زناشویی زوجین، پذیرش نقش و مسولیت ها و بازآرایی روابط با اطرافیان
- مرحله فرزند دار شدن: پذیرش نقش و مسئولیت های والدینی و در عین حال دور نشدن از نقش و مسئولیت های همسری، یکپارچه کردن شیوه ی تربیتی و اتحاد زوج به عنوان والدین، بازآرایی روابط خانوادگی به طوری که نقش پدربزرگ/مادربزرگی را بپذیرند، سازگاری کودک با محیط و اطرافیان و در نهایت تأمین نیازهای اساسی کودک با شیوه های صحیح فرزندپروری
- مرحله خانواده دارای نوجوان: دوره ی نوجوانی، دوره حساس شدن به واکنش های اطرافیان، گرفتن تصمیمات خطیر و شروع استقلال است که باعث می شود خانواده در شرایط بحرانی تری نسبت به سایر مراحل قرار گیرد. مسائل تحصیلی، بلوغ و روابط با والدین از مشکلات رایج این مرحله می باشد. در این میان تنظیم روابط والدین با نوجوان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
- مرحله راهی کردن فرزندان یا آشیانه خالی: مرحله ترک خانه توسط فرزندان برای تحصیل یا ازدواج، پذیرش عروس و دامادها، کوشش برای حل مسائل مربوط به دوران میان سالی
- مرحله زندگی در دوران سالمندی: کاهش قوای جسمانی، مواجهه با بیماری و مرگ همسر
مشکل در انجام موفق وظایف مربوط به هر مرحله توسط اعضا، می تواند باعث بروز مشکلات سازگاری شود. علاوه بر مشکلات و بحران های طبیعی خانواده ها که در بالا به پاره ای از آن ها اشاره شد، مشکلات خاص همچون طلاق، ازدواج مجدد، بیماری یا مرگ یکی از اعضای خانواده ، خیانت ها و … نیز از جمله مسائل در حیطه تخصص مشاوره خانواده می باشد .
مشاوره خانواده چگونه به ما کمک می کند؟
در ابتدا، مشاور خانواده با هر کدام از اعضای خانواده صحبت می کند تا بتواند به درک جامعی از آنچه در حال وقوع است برسد. او سوالاتی می پرسد تا دریابد هر کدام از افراد مشکلات را چگونه می بینند. زمانی که مشکل ایجاد می شود اعضای خانواده چگونه آن را مدیریت می کنند .
در گام بعدی، درمانگر طرح درمانی خود را طراحی و اجرا خواهد کرد. هدف این برنامه درمانی بهبود تعارضات در خانواده است بدون آنکه بخواهد کسی از اعضای خانواده را سرزنش کند.
درمانگر به اعضای خانواده کمک می کند که بهتر تعامل کنند، مشکلات را حل کنند و راههای جدیدی را به کمک یکدیگر پیدا کرده و بر روی مسائل موجود کار کنند. با این حال مشاور خانواده همیشه نمی تواند مشکل را از بین ببرد. اما مهارت های جدیدی به اعضای خانواده می دهد که بتوانند در شرایط دشوار به شیوه کارآمدتر رفتار کنند .
به طور کلی میتوان گفت :
- بررسی معضلات و مشکلات در خانواده
- ارائه راه حل مناسب برای حل مسائل خانواده ها
- افزایش بهداشت روانی خانواده و جامعه
- افزایش کیفیت روابط خانوادگی و ارائه راهکارهای آن